Από Σάββας Δ. Βλάσσης
Με αφορμή την παράδοση 3 μαχητικών F-35 στις 14 Μαΐου στην Νορβηγία, ο
Ταξίαρχος Γιάρλε Νέργκορ, επικεφαλής Αεροπορικών Ικανοτήτων της Νορβηγικής
Υπηρεσίας Αμυντικού Υλικού (Forsvarsmateriell) έδωσε μία εικόνα της
καταστάσεως που διαχειρίζεται στο συγκεκριμένο πρόγραμμα η Βασιλική Νορβηγική
Αεροπορία.
Η Νορβηγία θα προμηθευτεί 52 αεροπλάνα εκ των οποίων, με την προ ημερών
παραλαβή, έχουν παραδοθεί τα 40. Το πρόγραμμα παραδόσεων εξελισσόταν επί
δεκαετία ομαλώς, μέχρι το ατύχημα ενός F-35B τον περασμένο Δεκέμβριο, λόγω του
οποίου διακόπηκαν για μερικούς μήνες οι παραδόσεις όλων των αεροπλάνων νέας
κατασκευής, μέχρι να εξετασθεί πιθανό ζήτημα κραδασμών του κινητήρα F-135. Τα
12 αεροπλάνα που απομένουν, θα αρχίσουν να παραδίδονται μόνο αφού ολοκληρωθούν
οι σε εξέλιξη ευρισκόμενες εργασίες αναβαθμίσεως του F-35, αλλά οπωσδήποτε
μέχρι το 2025.
Επισημαίνοντας την διαφορά του F-35 σε σχέση με τα προηγούμενα αεροπλάνα, ο
Ταξίαρχος Νέργκορ σημείωσε ότι πρόκειται για ένα από τα πρώτα οπλικά συστήματα
που σχεδιάστηκαν εξαρχής με την πρόνοια της απαιτήσεως για συνεχείς
αναβαθμίσεις προκειμένου να είναι σε θέση να παρακολουθεί τις ραγδαίες
τεχνολογικές εξελίξεις. Πριν καν εξέλθει της γραμμής παραγωγής το πρώτο
αεροπλάνο, βρισκόταν σε εξέλιξη η διαδικασία σχεδιασμού των πρώτων βελτιώσεων.
«Ακόμη και όταν επιλέχθηκε το F-35 το 2001, ήταν γνωστό ότι το αεροσκάφος θα
καθίστατο σύντομα ξεπερασμένο εάν αναπτυσσόταν και κατασκευαζόταν με τον παλιό
τρόπο. Ως εκ τούτου, το F-35 κατασκευάστηκε ώστε να βρίσκεται σε συνεχή
ανάπτυξη, με κανονικές προσθήκες νέων λειτουργιών και χαρακτηριστικά στο
αεροσκάφος», συμπλήρωσε ο Νέργκορ.
Στα προηγούμενα μαχητικά, η προσθήκη νέων αισθητήρων και συστημάτων γινόταν
εξωτερικώς του αεροσκάφους, δηλαδή υπό μορφή φορτίου ατρακτιδίων. Αυτοί οι
αισθητήρες και συστήματα, είχαν μικρό βαθμό ολοκληρώσεως με τα ήδη υφιστάμενα
στο αεροσκάφος, αύξαναν τον φόρτο εργασίας του ιπταμένου ενώ επηρέαζαν
αρνητικώς το ίχνος ραντάρ, την ταχύτητα και την ευελιξία του. Στην περίπτωση
όμως του F-35, ο Ταξίαρχος Νέργκορ επισήμανε: «Εναντίον των απειλών τις οποίες
προορίζεται να αντιμετωπίσει το F-35, δεν μπορεί να αποδώσει αυτή η μορφή
αναβαθμίσεων. Τα συστήματα πρέπει να είναι πολύ καλύτερα συνδεδεμένα και να
είναι διαθέσιμα κάθε φορά χωρίς συμβιβασμούς στο ίχνος [του αεροσκάφους] ή
άλλες υπηρεσίες. Ωστόσο, αυτό προϋποθέτει ότι η περαιτέρω ανάπτυξη των
συστημάτων που προηγουμένως ήταν ανεξάρτητα, πρέπει τώρα να γίνεται συλλογικά
και αυτό είναι φυσικό να είναι μια πολύ απαιτητική δουλειά». Αυτή η εκ φύσεως
πολύπλοκη εργασία, έχει οδηγήσει σε πολύ μεγαλύτερους χρόνους δοκιμών, από τις
αρχικές εκτιμήσεις.
«Πρώτη φορά το πρόγραμμα έχει φέρει εις πέρας μια τόσο σημαντική αναβάθμιση,
μετά την είσοδο του αεροσκάφους σε υπηρεσία, οπότε σε μεγάλο βαθμό τώρα
αναπτύσσουμε και δοκιμάζουμε τόσο την τεχνολογία όσο και την όλη οργάνωση γύρω
από το F-35. Γι’ αυτό, αναμένουμε ότι θα υπάρχουν πολλά να μάθει η Lockheed
Martin και το πολυεθνικό γραφείο προγράμματος, που θα μπορούμε να
δρομολογήσουμε στην επόμενη φάση αναβαθμίσεων, για την οποία ο σχεδιασμός
βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη», περιέγραψε ο Νέργκορ.
Οι βελτιώσεις αφορούν τόσο την εγκατάσταση νέων συσκευών όσο και λογισμικό. Ως
προς τις πρώτες, μέχρι τώρα το F-35 είχε δεχθεί ορισμένες μικρές αναβαθμίσεις
ώστε να είναι συμβατό με το υφιστάμενο σήμερα λογισμικό εκδόσεως Block 3F. Οι
νέες συσκευές που προβλέπονται στο αποκαλούμενο Tech Refresh 3, περιλαμβάνουν
νέους επεξεργαστές, νέα μνήμη δεδομένων και οθόνες απεικονίσεως, καθιστώντας
εφικτή την χρησιμοποίηση του λογισμικού εκδόσεως Block 4. Το τελευταίο
προσθέτει ορισμένα νέα προηγμένα χαρακτηριστικά κι επιτρέπει την εξαπόλυση
νέων τύπων όπλων. Από το 2023, όλα τα F-35 που κατασκευάζονται, ενσωματώνουν
τις προσθήκες TR3 ενώ τοποθετούνται στα αεροπλάνα που έχουν κατασκευαστεί ήδη,
σε προγραμματισμένες “βαριές” συντηρήσεις.
Τέλος, ο επικεφαλής Αεροπορικών Ικανοτήτων της Forsvarsmateriell θέλησε να
τονίσει τις νέες ικανότητες που φέρνει το F-35 στην Βασιλική Νορβηγική
Αεροπορία. «To F-35 είναι ήδη ένα πολύ ικανότερο μαχητικό σε σχέση με αυτό που
είναι το F-16 προς το τέλος της ζωής του. Με αυτές τις αναβαθμίσεις, αυξάνουμε
περισσότερο την επιχειρησιακή ικανότητα και δίνουμε στην Νορβηγία ικανότητες
που δεν είχαμε πριν», σημείωσε ο Νέργκορ. Μία από αυτές, είναι η ικανότητα
μεταφοράς όπλων ακριβείας μεγάλου βεληνεκούς, στην μορφή του βλήματος πλεύσεως
JSM. Το όπλο αυτό, σε συνδυασμό με τους αισθητήρες, το μειωμένο ίχνος και την
εμβέλεια του F-35, θα επιτρέπουν την προσβολή ισχυρά προστατευμένων στόχων σε
πολύ μεγάλες αποστάσεις.
«Πρόκειται για μία ικανότητα η οποία προηγουμένως απαιτούσε συνδυασμό αρκετών
διαφορετικών τύπων αεροσκαφών και όπλων, ικανότητα που είχαν μόνο οι μεγάλες
δυνάμεις. Όταν θα έχουμε το F-35 με το JSM, ένας αντίπαλος θα πρέπει να
υπολογίζει το γεγονός ότι η Νορβηγία μπορεί να επιτεθεί σε στόχους όπως
πολεμικά πλοία, ραντάρ και κέντρα διοικήσεως από μεγάλη απόσταση, ακόμη και
χωρίς την συνδρομή συμμάχων μας. Ως εκ τούτου, αυτό θα είναι ένα πολύ
σημαντικό κομμάτι της μελλοντικής αμυντικής ικανότητας της Νορβηγίας»,
κατέληξε ο Νέργκορ.
Παρατηρήσεις
Η τοποθέτηση του Ταξιάρχου Νέργκορ, παρουσιάσει ενδιαφέρον επειδή αναδεικνύει
την ποιοτική διαφορά που διακρίνει το F-35 σε σχέση με τα μαχητικά
προηγουμένων γενεών, ως προς την φιλοσοφία σχεδιάσεως και αναπτύξεως.
Προσφέρει όμως και έδαφος για την διατύπωση κρίσεων επί όλων αυτών, που
ενδιαφέρει και την Ελλάδα ως μελλοντικό χρήστη του F-35. Από τον Νορβηγό
αξιωματούχο, δεν αναμένει βεβαίως κανείς να ασκήσει κριτική, καθώς το
πρόγραμμα βρίσκεται σε εξέλιξη και είναι επιλογή της χώρας εδώ και χρόνια,
ούτε να αποκαλύψει τον δείκτη διαθεσιμότητος του μαχητικού σε νορβηγική
υπηρεσία.
Κατ’ αρχάς, εκ των ανωτέρω τονίζεται ότι το F-35 που έχουν προμηθευτεί και
έχουν παραγγείλει μέχρι σήμερα όλες οι χώρες, είναι ένα αεροπλάνο του οποίου η
ανάπτυξη δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη, εφόσον πλήρεις μαχητικές ικανότητες
αναμένονται στην έκδοση λογισμικού Block 4. Μπορεί τα F-35 να φέρουν από
σήμερα τις συσκευές του TR3 που θα επιτρέπουν την εγκατάσταση του νέου
λογισμικού αλλά η ανάπτυξη αυτού συνεχίζεται ακόμη λόγω καθυστερήσεων και
αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2029.
Στην περίπτωση της Νορβηγίας λοιπόν, όπως και στις άλλες χώρες, τα 40 F-35 που
έχει παραλάβει αρχής γενομένης από το 2015, δεν είναι πλήρως επιχειρησιακά και
έχει κηρυχθεί μόνο Αρχική Επιχειρησιακή Ετοιμότητα (IOC) στον τύπο. Η
κατάσταση αυτή θα διαρκέσει μέχρι το 2029 τουλάχιστον, εφόσον ολοκληρωθεί
χωρίς άλλες καθυστερήσεις η ανάπτυξη του λογισμικού Block 4. Όλο αυτό το
διάστημα, το κόστος των διαρκών αναβαθμίσεων, το επωμίζονται οι χρήστες.
Στην ελληνική περίπτωση, θα είναι η πρώτη φορά που θα παραγγελθεί μαχητικό για
την Πολεμική Αεροπορία, του οποίου δεν έχει ολοκληρωθεί η ανάπτυξη και δεν
είναι πλήρως επιχειρησιακό. Ακόμη και αν οι παραλαβές αεροπλάνων συμπέσουν με
την ευτυχή ολοκλήρωση αναπτύξεως του λογισμικού Block 4 το 2028, θα πρέπει να
ληφθεί μέριμνα για την αέναη χρηματοδότηση διαδοχικών βελτιώσεων του F-35 σε
όλο τον κύκλο επιχειρησιακού βίου του. Σε αυτές, θα πρέπει να προστεθεί
ενδεικτικώς, η ήδη αποφασισμένη αντικατάσταση του κινητήρα F-135 με άλλον
βελτιωμένο. Συνολικώς, θα απαιτείται μια διαρκής προσπάθεια όχι απλώς για την
βελτίωση των επιχειρησιακών χαρακτηριστικών του F-35 αλλά και στην διατήρησή
του συμβατού λειτουργικά και σε υποστήριξη, με τον διεθνή στόλο που θα
υποστηρίζει η κατασκευάστρια εταιρεία.
Καθώς η Πολεμική Αεροπορία προμηθεύεται ήδη μία Μοίρα Rafale F3R, εμφιλοχωρεί
ο κίνδυνος οι απαιτήσεις διαρκούς αναβαθμίσεως του F-35, να απορροφήσουν τις
όποιες διαθέσιμες πιστώσεις εις βάρος του γαλλικού τύπου. Ήδη η Dassault
Aviation έχει παρουσιάσει την έκδοση F4, με αρκετές επιμέρους αναβαθμίσεις και
μελλοντικώς προβλέπονται διαδοχικές εξελίξεις μέχρι την έκδοση F6. Στην
παρούσα φάση η Πολεμική Αεροπορία δεν σκέφτεται καν το ενδεχόμενο αναβαθμίσεως
F4, ήδη όμως τα αεροπλάνα απαιτούν μία σημαντική αναβάθμιση, καθώς σήμερα
στερούνται αισθητήρα υπερύθρων IRST, που μπορεί να υποκαταστήσει σε μεγάλο
βαθμό λειτουργίες ραντάρ στην εναέρια μάχη.
Η υποστήριξη και διαρκής απαίτηση αναβαθμίσεως του F-35, θα συνιστά σοβαρή
πρόκληση για την Πολεμική Αεροπορία, απαιτώντας δέσμευση σταθερής
χρηματοδοτήσεως για όλο τον κύκλο ζωής. Στην εποχή των Rafale και F-35, δεν
πρέπει να επικρατούν οι γνωστές “τσιγκουνιές” στους λειτουργικούς
προϋπολογισμούς που τα προηγούμενα έτη βύθισαν την Πολεμική Αεροπορία σε
πορεία παρακμής. Η πρόκληση καθίσταται ακόμη μεγαλύτερη καθώς η υποστήριξη και
αεροπλάνων γαλλικής προελεύσεως, αυξάνει εκ των πραγμάτων το συνολικό κόστος
συντηρήσεως – υποστηρίξεως.
Ως προς τις νέες ικανότητες που προσφέρει το F-35 στην Βασιλική Νορβηγική
Αεροπορία, ο Ταξίαρχος Νέργκορ δεν επεκτάθηκε ιδιαιτέρως αλλά επί της ουσίας,
στάθηκε στην απόκτηση ενός νέου όπλου, τον πύραυλο JSM. Όμως αν υπήρχε μέριμνα
τις προηγούμενες δεκαετίες, ώστε και τα F-16 να έχουν εφοδιαστεί με ανάλογα
όπλα, θα υπήρχε η ικανότητα, ίσως όχι στον ίδιο βαθμό από πλευράς αποστάσεων
αποστολής. Το ότι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά χαμηλής παρατηρησιμότητος του
F-35 προσφέρουν αυξημένη επιβιωσιμότητα, είναι μία συνθήκη την οποία μπορούν
να “προσομοιώσουν” σήμερα και τα Rafale της Πολεμικής Αεροπορίας σε προφίλ
αποστολών με πτήση πολύ χαμηλά ως προς το ανάγλυφο (nap of the earth) ώστε να
αποφύγουν τον εντοπισμό ραντάρ. Φέροντας πυραύλους SCALP EG και τις ανάλογες
δεξαμενές καυσίμου, μπορεί να επιτευχθεί ανάλογη ικανότητα σε απόσταση
πλήγματος.
Ο υπερτονισμός των ικανοτήτων του F-35 σε αποστολές κρούσεως, υποβαθμίζει τον
ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει σε αποστολές εναέριας μάχης, όπου έχει πολύ
μεγαλύτερη σημασία ίσως, το χαμηλό ίχνος ραντάρ του. Επιπλέον, χάρη στα
εσωτερικώς φερόμενα όπλα και την μεγάλη ποσότητα εσωτερικώς μεταφερόμενου
καυσίμου, το F-35 μπορεί να διατηρηθεί περισσότερο στην μάχη και να
“επιμείνει” στην αρχικώς σχεδιασμένη αποστολή σε συνθήκες απρόοπτων τακτικών
μεταβολών. Ενδεικτικώς, σε σενάριο αποστολής κρούσεως σε διαμόρφωση stealth,
εάν το F-35 βρεθεί αντιμέτωπο με αντίπαλο μαχητικό, μπορεί να εμπλακεί μαζί
του από θέση τακτικού πλεονεκτήματος και αφού το νικήσει, να συνεχίσει την
αποστολή κρούσεως. Στην θέση αυτή, μαχητικά προηγουμένων γενεών, θα ήταν
υποχρεωμένα να υπολογίσουν σοβαρά τον περιορισμό καυσίμου στην αερομαχία και
το πιθανότερο είναι ότι δεν θα έμεναν με αρκετό ώστε να συνεχίσουν την
αποστολή, ή θα ήταν υποχρεωμένα ακόμη και να απορρίψουν δεξαμενές και τα όπλα
κρούσεως, για την αερομαχία.
Συνοψίζοντας, στο μέλλον η Πολεμική Αεροπορία θα πρέπει να διαχειριστεί μια
κατάσταση πολύ αυξημένων απαιτήσεων από πλευράς διατηρήσεως υψηλού δείκτου
διαθεσιμότητος και επιχειρησιακής επάρκειας των πλέον εξελιγμένων Rafale και
F-35. Εάν δεν έχει την δέουσα χρηματοδότηση, πολύ υψηλότερης τάξεως εν σχέσει
με σήμερα, προκειμένου να αξιοποιήσει επιχειρησιακώς στον μέγιστο βαθμό τα νέα
μαχητικά της και ιδίως το F-35, θα αντιμετωπίσει σοβαρό πρόβλημα. Επιπλέον, οι
εξελισσόμενες απειλές, απαιτούν τα σύγχρονα μαχητικά να συνοδεύονται από τα
πλέον εξελιγμένα όπλα αέρος – αέρος και αέρος – εδάφους, εξασφαλίζοντας την
καταστροφή στόχων από τις πλέον ευμενείς συνθήκες ασφαλείας.