Όταν ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επισκέφθηκε τον Ουκρανό πρόεδρο
Βολοντίμιρ Ζελένσκι πριν από 18 μήνες στο παλάτι Μαριίνσκι σε μια λοφώδη όχθη
του ποταμού Δνείπερου, χαιρέτησε την τιμητική φρουρά με το παραδοσιακό σύνθημα
Slava Ukraini! ("Δόξα στην Ουκρανία!"). Η τιμητική φρουρά ανταπέδωσε τη συνήθη
απάντηση σε δευτερόλεπτα: "Δόξα στους Ήρωες!" Η αντίδραση της Ρωσίας μπορεί να
ήταν ακόμη πιο γρήγορη. Κατά τις εναρκτήριες ομιλίες στην 76η Γενική Συνέλευση
των Ηνωμένων Εθνών, ο Τούρκος πρόεδρος ήταν τόσο ξεκάθαρος όσο ποτέ όταν είπε:
"Δίνουμε σημασία στην προστασία της εδαφικής ακεραιότητας και κυριαρχίας της
Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένης της Κριμαίας, της οποίας την προσάρτηση δεν
αναγνωρίζουμε". Και πάλι, η αντίδραση της Ρωσίας ήταν γρήγορη και δυσάρεστη.
Φαίνεται ότι η δέσμευση της Τουρκίας απέναντι στην Ουκρανία υπερτερεί της
ανησυχίας της για την αντίδραση της Ρωσίας.
Όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο ξεκάθαρα όσο φαίνονται. Όπως έγραψε ο Yörük
Işık, γεωπολιτικός αναλυτής με έδρα την Κωνσταντινούπολη, που διευθύνει το
Bosphorus Observer, σε άρθρο του στο MEI, περίπου 640 μίλια ακριβώς νότια του
παλατιού Μαριίνσκι, ένα σκούρο μπλε φορτηγό πλοίο μήκους 450 ποδιών πλέει στο
Βόσπορο χωρίς να τραβήξει την προσοχή των ντόπιων που παρακολουθούν ανέμελα τη
θαλάσσια κυκλοφορία. Αυτό που διαφοροποιεί αυτό το πλοίο, το "Λαοδικεία", από
άλλα πλοία στον Βόσπορο είναι ότι ανήκει στη SYRIAMAR, την επίσημη ναυτιλιακή
γραμμή της συριακής κυβέρνησης, η οποία επί του παρόντος τελεί υπό κυρώσεις
από το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ.
Η SYRIAMAR
Η SYRIAMAR εκμεταλλεύεται τρία πλοία, τα "Λαοδίκεια", "Φοινίκη" και "Συρία".
Και οι τρεις και η ίδια η SYRIAMAR ορίζονται από το Υπουργείο Οικονομικών των
ΗΠΑ ως μέρος του δικτύου δημιουργίας εισοδήματος του Συριακού Αραβικού Στρατού
(SAA) και της οικογένειας Άσαντ. Πιο περίεργο από τον διαβόητο ιδιοκτήτη του,
τα δεδομένα παρακολούθησης του πλοίου έχουν σβήσει εντελώς. Φαίνεται ότι το
πλοίο μπήκε στη Μαύρη Θάλασσα πριν από εβδομάδες, εξαφανίστηκε εντελώς και
τώρα αναχώρησε από τη Μαύρη Θάλασσα χωρίς σημάδια δραστηριότητας. Ωστόσο,
προσεκτική ανάλυση των δεδομένων αποστολής -και αν είμαστε τυχεροί,
φωτογραφίες από λιμάνια, φόντο από τοπικό τηλεοπτικό κανάλι ειδήσεων και πιο
πρόσφατα, δορυφορικές εικόνες- τοποθετούν αυτά τα πλοία στα κατεχόμενα λιμάνια
της Κριμαίας και της Αμπχαζίας.
Το πιο περίεργο είναι ότι αυτά τα πλοία εργάζονται σχεδόν αποκλειστικά από
τουρκικά λιμάνια. Μεταφέρουν οικοδομικό υλικό από την Τουρκία στην Κριμαία και
την Αμπχαζία και συνήθως φέρνουν πίσω σιτάρι ή παλιοσίδερα. Το εμπόριο
παλιοσίδερων φαίνεται να χρησιμοποιεί λιμάνια στον Κόλπο της Νικομήδειας, όπως
το Χερέκε. Όλο το εμπόριο γίνεται ανοιχτά με καθιερωμένες εταιρείες, μερικές
φορές χρησιμοποιώντας τις ιδιόκτητες προβλήτες τους. Αν και το Τουρκικό
Ναυτιλιακό Επιμελητήριο εξέδωσε μια σαφή οδηγία ότι κανένα πλοίο δεν
επιτρέπεται να αναχωρεί από τα τουρκικά λιμάνια προς τα κατεχόμενα ή να
επιστρέψει στην Τουρκία από αυτά, υπάρχει συλλογική επιθυμία να αγνοηθεί η
οδηγία και η τουρκική κυβέρνηση φαίνεται απρόθυμη να την εφαρμόσει, παρά τις
υποσχέσεις στους Ουκρανούς και Γεωργιανούς ηγέτες.
Τι εξηγεί λοιπόν τη χρήση των συριακών πλοίων; Προ ολίγων ημερών, η SAA, με
την υποστήριξη της Ρωσικής Πολεμικής Αεροπορίας, χτυπούσε τις θέσεις των Σύρων
ανταρτών και τζιχαντιστών που υποστηρίζονται από την Τουρκία, ενώ την ίδια
στιγμή η SYRIAMAR βγάζει χρήματα στην Τουρκία παίζοντας τον μεσάζοντα. Ως
αποτέλεσμα, το τουρκικό εμπόριο υποστηρίζει έναν στρατό με τον οποίο η
τουρκική κυβέρνηση βρίσκεται έμμεσα σε πόλεμο.
Επιπλέον, δεδομένων των νέων οδών διακίνησης ναρκωτικών που προέρχονται από τη
Λατάκια, είναι πιθανό τα πλοία της SYRIAMAR να εμπλέκονται σε παράνομες
παράπλευρες δραστηριότητες, όπως ναρκωτικά ή εμπορία ανθρώπων, δεδομένου ότι
κρύβουν τις θέσεις τους για μέρες και εβδομάδες κάθε φορά. Τα συριακά πλοία
δεν είναι ούτε τα πρώτα ούτε τα μοναδικά πλοία που εκτελούν δρομολόγια από
τουρκικά λιμάνια προς κατεχόμενες περιοχές. Ένας συνδυασμός πλοίων ρωσικής και
τουρκικής σημαίας εκτελούσε αυτές τις διαδρομές, μερικά από τα οποία μπορείτε
να δείτε σε αυτό το νήμα στο Twitter. Ωστόσο, οι δραστηριότητες των
πλοίων της SYRIAMAR είναι ίσως η πιο πολύχρωμη απεικόνιση των ασυνεπειών της
τουρκικής εξωτερικής πολιτικής τα τελευταία χρόνια.
Οι σκληροπυρηνικές τακτικές της Ρωσίας
Το 2008-09, η γεωργιανή ακτοφυλακή προσπάθησε να δημιουργήσει θαλάσσιο
αποκλεισμό της Αμπχαζίας. Αναχαιτίστηκαν, επιθεωρήθηκαν και τέθηκαν υπό
κράτηση πλοία που κατευθύνονταν προς την αποσχισθείσα δημοκρατία,
συμπεριλαμβανομένων ρωσικών. Μόνο το 2009, περισσότερα από 20 πλοία τέθηκαν
υπό κράτηση. Η απάντηση της Μόσχας ήταν να δημιουργήσει ένα τμήμα της
Ακτοφυλακής της Συνοριακής Υπηρεσίας της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας
(FSB) στην Ochamchira της Αμπχαζίας, εξοπλισμένο με ταχύπλοα πλοία κλάσης
Soboland Mangust και υποστηριζόμενα από πλοία του στόλου της Μαύρης Θάλασσας.
Λίγο αργότερα, η Γεωργία εγκατέλειψε τις προσπάθειες αποκλεισμού.
Πάνω από μια δεκαετία αργότερα, η Ρωσία χρησιμοποιεί παρόμοιες τακτικές,
ενισχύοντας τη στρατιωτική της παρουσία στη Μαύρη Θάλασσα και αναπτύσσοντας
εκεί πλοία αποβίβασης και πυροβολικού του Στόλου της Κασπίας. Την ίδια ώρα, η
Μόσχα ανακοίνωσε ότι από τις 24 Απριλίου έως τις 31 Οκτωβρίου τρία τμήματα της
Μαύρης Θάλασσας θα είναι κλειστά για ξένα πολεμικά και μη εμπορικά πλοία λόγω
ναυτικής άσκησης. Η απαγόρευση δεν ισχύει για ξένα εμπορικά πλοία, αλλά ισχύει
για πλοία και σκάφη του λιμενικού του ουκρανικού πολεμικού ναυτικού, με τα
τελευταία να είναι κυρίως ρυμουλκά. Σφραγίζοντας ένα τμήμα της Μαύρης Θάλασσας
κοντά στον Πορθμό του Κερτς, η Ρωσία έκλεισε ουσιαστικά το στενό στο Ουκρανικό
Ναυτικό, κατά παράβαση της διμερούς συμφωνίας του 2003 για τη χρήση αυτού και
της Αζοφικής Θάλασσας.
Σε απάντηση, στις 19 Αυγούστου, ο πρόεδρος Ζελένσκι ανακοίνωσε τα σχέδιά του
για το 2035 για το Ναυτικό της Ουκρανίας, τα οποία περιλαμβάνουν τη δημιουργία
υποδομής για την κατασκευή του ναυτικού της στόλου, συμπεριλαμβανομένων μικρών
υποβρυχίων, κορβετών και μικρών οπλισμένων σκαφών. Επιπλέον, η Ουκρανία θα
αρχίσει να κατασκευάζει ναυτικές βάσεις, η πρώτη από τις οποίες θα είναι στο
Μπερντιάνσκ, και ο Ζελένσκι ανέφερε συγκεκριμένα ότι θα εμπλακούν τόσο το
Ηνωμένο Βασίλειο όσο και η Τουρκία.
Η κοντόφθαλμη πολιτική της Τουρκίας
Η επίσημη πολιτική της Τουρκίας υποστηρίζει την εδαφική ακεραιότητα της
Ουκρανίας και της Γεωργίας και πουλά UAV και πλοία στην Ουκρανία. Ελπίζοντας
να αγοράσει κινητήρες τζετ, μπορεί επίσης να κάνει μια σημαντική επένδυση στην
Motor Sich, τον κατασκευαστή κινητήρων με έδρα τη Ζαπορίζια. Ωστόσο, το
εμπόριο συνεχίζεται με τα κατεχόμενα από τη Ρωσία εδάφη της Αμπχαζίας και της
Κριμαίας. Επιτρέποντας αυτό το παράνομο εμπόριο, η Τουρκία υπονομεύει τόσο τη
δική της αξιοπιστία όσο και την ασφάλεια των εμπορικών εταίρων της. Τα
μεταφερόμενα αγαθά όχι μόνο βοηθούν στη σύνδεση των κατεχόμενων ζωνών με τη
Ρωσία, αλλά το εμπόριο φέρνει επίσης σκληρό νόμισμα σε αυτές τις ζώνες, οι
οποίες βρίσκονται εκτός του διεθνούς τραπεζικού συστήματος.
Γιατί λοιπόν η Τουρκία βοηθά τη Ρωσία να εδραιώσει την παράνομη κατοχή της; Τα
βραχυπρόθεσμα κέρδη που αποκόμισαν οι τουρκικές εταιρείες από αυτό το εμπόριο
πρέπει να εξεταστούν στο ευρύτερο πλαίσιο της Μαύρης Θάλασσας. Η Ρωσία έχει
εισβάλει και στρατιωτικοποιήσει αυτές τις ζώνες, αναπτύσσοντας παράκτιες
άμυνες K-300P Bastion-P οπλισμένες με πυραύλους κρουζ P-800 Oniks. Αυτό
καθιστά το Πολεμικό Ναυτικό της Ουκρανίας και την ακτογραμμή της -πρακτικά
ολόκληρη την κεντρική Μαύρη Θάλασσα- συνεχή στόχο.
Ενώ η Ρωσία είναι απίθανο να επιστρέψει ποτέ στα αρχικά της σύνορα ή να
αποδεχθεί την ανεξαρτησία των κατεχόμενων χωρών, το να επιτραπεί η κατοχή της
να γίνει μόνιμη θα αλλάξει τη στρατιωτική και εμπορική ισορροπία στη Μαύρη
Θάλασσα για τις επόμενες δεκαετίες. Και η χώρα που έχει να χάσει τα
περισσότερα από αυτό είναι η Τουρκία.
Η ανάγκη για περιφερειακή συνεργασία
Η ανάγκη να αποτραπεί η παράνομη ναυτιλία, καθώς και η διαμάχη για τα κρατικά
σύνορα και τα αλιευτικά αποθέματα στην Αζοφική Θάλασσα, θα παραμείνουν οδυνηρά
σημεία στις σχέσεις μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας για πολύ καιρό ακόμη. Όλες οι
χώρες της Μαύρης Θάλασσας, η Ουκρανία και η Γεωργία ειδικότερα, θα χρειαστούν
προστασία από την αυξανόμενη στρατιωτική παρουσία της Ρωσίας. Οι ενέργειες της
Ρωσίας αποτελούν απειλή τόσο για τις υποδομές της Ουκρανίας στην Αζοφική
Θάλασσα και τη λεκάνη της Μαύρης Θάλασσας όσο και για τις εμπορικές οδούς στα
διεθνή ύδατα. Η μείωση αυτής της απειλής και η αποκατάσταση του δικαιώματος
στην ελεύθερη ναυσιπλοΐα είναι προς το συμφέρον της Ουκρανίας και άλλων χωρών
της Μαύρης Θάλασσας, όπως η Βουλγαρία, η Γεωργία, η Ρουμανία και η Τουρκία.
Σήμερα, μια καταιγίδα ξεσπά πάνω από τη Μαύρη Θάλασσα και σε αυτό το σημείο,
το μόνο ερώτημα είναι πόσο δυνατή θα είναι. Αντί να προσπαθεί να παίξει με
όλες τις πλευρές και να κερδίσει γρήγορα χρήματα επιτρέποντας την παράνομη
ναυτιλία, η Τουρκία θα έπρεπε να ηγείται της παρουσίας του ΝΑΤΟ στη Μαύρη
Θάλασσα προωθώντας μια μόνιμη ναυτική ομάδα και την αεροπορική αστυνόμευση
παρόμοια με τις χώρες της Βαλτικής. Η Τουρκία έχει τη στρατιωτική ικανότητα να
το κάνει αυτό, όμως για άλλη μια φορά τα μικροπολιτικά προβλήματα και η
ευκαιριακή εξωτερική πολιτική υπερτερούν στις ενέργειές της.