Σε μια δημοσίευση του ηλεκτρονικού τύπου που παρακολουθεί την δημόσια
δραστηριότητα μου αναφέρονταν πως "ο ίδιος(εγώ δηλαδή) εκτιμάται ιδιαιτέρως
από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως Θεολόγος... " οπότε δεν μπορούσα είτε
ήθελα είτε δεν ήθελα να μην αναφερθώ στο θλιβερό απόγευμα χτες της 10ης
Ιουλίου.
Λίγες ημέρες μετά την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της Τουρκίας με την
οποία από την μία χαρακτηρίζει σύννομο το διάταγμα μετατροπής του Καθεδρικού
ναού της του Θεού Σοφίας και μετέπειτα τζαμιού το 1935 σε μουσείο και από
την άλλη εκτιμά πως ένα προεδρικό διάταγμα του προέδρου της Τουρκίας αρκεί
για να αλλάξει την χρήση του εμβληματικού αυτού μνημείου και να το
μετατρέψει σε τζαμί ήρθε η επίσημη απόφαση και λίγο αργότερα την ίδια ημέρα
το διάταγμα που αλλάζει εν τέλει το μουσειακό καθεστώς της Αγιάς Σοφιάς και
αυτό μετατρέπεται σε τζαμί.
θέλω να μοιραστώ ορισμένες σκέψεις.
Είναι δεδομένο για κάθε χριστιανό είτε ανήκει στην Ανατολική (ορθόδοξη)
Εκκλησία είτε στην Δυτική (καθολική) Εκκλησία πως μια τέτοια απόφαση
δημιουργεί αισθήματα λύπης.
Προσωπικά και αγανάκτησης.
Καθένας από εμάς που είτε από παράδοση, είτε από λαογραφία είτε από πίστη
στα σχολικά μας χρόνια και μετέπειτα αναλόγως των σπουδών μας γνωρίσαμε την
Αγία Σοφία τόσο μέσω των ιστορικών αλλά και μέσω των θεολογικών βιβλίων αλλά
ακόμα και μέσω θρύλων και παραδόσεων που συνοδεύουν αυτό το μνημειακά
θρησκευτικό αριστούργημα, άλλοι λιγότερο άλλοι περισσότερο, την Αγία Σοφία
την εκτιμούμε ως κομμάτι της ιστορίας μας εμείς οι Έλληνες - Ρωμιοί αλλά και
κομμάτι της ιστορικής συνέχειας της Χριστιανοσύνης η οποία αδιαίρετα τότε
πριν το μεγάλο σχίσμα του 1054 πορευόταν στο χρόνο ως σημείο κοινής αναφοράς
μέχρι συντέλειας του κόσμου τούτου.
Δυστυχώς λάθη και παραλήψεις της από του σχίσματος εποχής και πέρα με την
ανοχή - αν όχι και ευθύνη- και της Δυτικής (Καθολικής) Εκκλησίας συνέπεια
των μαύρων ετών των σταυροφοριών φέραν ως αποτέλεσμα την άλωση της
Κωνσταντινούπολης και την διάλυση της Ανατολικής (Ρωμαϊκής) Αυτοκρατορίας -
Βυζάντιο.
Με την διάλυση της Αυτοκρατορίας και την εγκαθίδρυση μιας άλλης αυτή της
Οθωμανικής, η Βασιλεύουσα Πόλη, η Κωνσταντινούπολη περνάει σε μια νέα φάση
όπως σε νέα φάση περνάνε μαζί της όσα την συνοδεύουν είτε αυτοί λέγονται
θεσμοί, είτε ναοί, είτε μνημεία αλλά και ο πληθυσμός της.
Στην μετά την άλωση εποχή οι Ρωμιοί της Πόλης ανασυγκροτούνται και με κέντρο
το Οικουμενικό Πατριαρχείο μας (και το "μας" και το τονίζω και του δίνω την
μέγιστη βαρύτητα που μπορεί να προσλάβει μια λέξη) προσπαθούν μέσω της
εθναρχικής ιδιότητας που και επισήμως του δίνουν οι Οθωμανικής Αρχές να
βρουν τα πατήματα τους σε ένα νέο κράτος.
Άλλοτε με ευκολία άλλοτε με τεράστιες δυσκολίες η ουσία είναι πως αυτή η
ρωμέϊκη παρακαταθήκη χιλίων και πλέον χρόνων με ότι την συνοδεύει, από
ιδρύματα και ναούς, εν τέλη αν όχι στο ακέραιο σίγουρα όμως ένα μεγάλο μέρος
της καταφέρνει και επιβιώνει με θυσίες και μάλιστα θυσίες ακόμα και προσώπων
που στην δική μας ιστορική μνήμη είναι καταγεγραμμένοι ως εθνομάρτυρες.
Τότε ο Ναός της του Θεού Σοφίας μετατρέπεται σε τζαμί ως σύμβολο - λάφυρο
θέα όλων ότι οι Οθωμανοί νίκησαν.
Με την κατάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την εγκαθίδρυση του νέου
κράτους αυτού της Τουρκικής Δημοκρατίας πάλι ο ελληνισμός της Πόλης
εισέρχεται σε μια νέα περίοδο.
Ο Κεμάλ Ατατούρκ και πρώτος ηγέτης του νέου κοσμικού πλέον κράτους με
εντυπωσιακές και αστραπιαίες πολιτικές κινήσεις εξοστρακίζει το ισλάμ από
την δημόσια ζωή όπως εξοστρακίζει και κάθε άλλη θρησκεία κάνοντας πράξη τα
όσα προωθούσε το κίνημα των Νεότουρκων. Από την μία αυτό είχε ως αποτέλεσμα
την "ισότητα" των πολιτών της Τουρκίας και από την άλλη την ανάγκη των
Τούρκων να ανήκουν σε ένα έθνος που όμως αυτό θα εξαιρούσε κάθε τι που για
τους ίδιους ήταν ξένο σώμα.
Τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής παρά τα Σύμφωνα ειρήνης και μη επίθεσης
μεταξύ Βενιζέλου, Ατατούρκ και Ινονού τα οποία αν και αργότερα υπογράφηκαν,
όπως και η Συνθήκη της Λωζάνης που προηγήθηκε αυτών, τα γνωρίζουμε.
Εκτοπισμοί, βανδαλισμοί, καταστροφές, βιασμοί, δολοφονίες Ελλήνων, Ασσυρίων,
Αρμενίων και άλλων και που σήμερα πλέον ο Δυτικός κόσμος επισήμως ή μη τα
χαρακτηρίζει γενοκτονίες.
Παρόλα αυτά τα μνημεία και οι Ναοί της Κωνσταντινούπολης στέκουν στην θέση
τους άλλα προς χρήση των πιστών και άλλα ως Μουσεία. Η Αγια Σοφία αλλάζει
χρήση με απόφαση του Κεμάλ Ατατούρκ και μετατρέπεται σε μουσείο.
Τα έτη περνούν και φτάνοντας στα Σεπτεμβριανά του 1955 και τον ξεριζωμό των
Ελλήνων της Πόλης πάλι ουδείς πειράζει το καθεστώς των μνημείων είτε ως
μουσεία είτε ως εκκλησίες πέραν αυτών κάθε αυτών των ημερών που
χρονογραφούνται τα επεισόδια. Δυσκολίες νέες σαφώς γεννήθηκαν όπως η
απρόσκοπτη λειτουργία των Ναών, η συντήρηση τους με πρώτο την έδρα του
Οικουμενικού Πατριαρχείου το Φανάρι και η ασφάλεια. Όπως και η δραματική
μείωση του πληθυσμού της ελληνικής κοινότητας. Όμως και πάλι μια κάποια
σταθερότητα επανέρχεται με την μεγάλη μορφή του μακαριστού Πατριάρχη
Αθηναγόρα.
Μέσα ακόμα όμως και σε αυτές τις ιστορικές μαύρες συνθήκες η Αγιά Σοφία
παραμένει ακόμα μουσείο!
Ίδιο καθεστώς και την εποχή της Δικτατορίας στην Ελλάδα, ίδιο καθεστώς και
με την τουρκική εισβολή στην μαρτυρική μας Κύπρο, ίδιο καθεστώς και την
δεκαετία του 1980 όπου η Τουρκία με την συνέργεια του στρατού γίνεται θέατρο
συνεχών πραξικοπημάτων. Ίδιο καθεστώς και στις κρίσεις του 1987, του 1996
και άλλων περιόδων που η Τουρκία εξωτερίκευε τα εσωτερικά της προβλήματα.
Επί Πατριαρχείας του νυν Οικουμενικού Πατριάρχη κκ Βαρθολομαίου αυτής της
τεράστιας μορφής που η ιστορία επιφυλάσσει μεγάλη και περίοπτη θέση τα
πράγματα αλλάζουν και οι συντηρήσεις των ναών και των ιδρυμάτων αρχίζουν και
υλοποιούνται. Ο ίδιος αναγνωρίζεται και από την τουρκική πολιτική ηγεσία ως
συνομιλητής της . Ένα προσκύνημα εμβληματικό αυτό της Παναγίας της Σουμελά
στον Πόντο ξανά παραδίδεται προς χρήση. Η Αγία Σοφία παραμένει μουσείο.
Την δεκαετία του 2000 μια μορφή αυτή του νυν προέδρου Erdogan μπαίνει στο
προσκήνιο της πολιτικής ζωής της Τουρκίας αρχικά ως Δήμαρχος
Κωνσταντινούπολης και κατόπιν ως πρωθυπουργός. Πλέον η τουρκική κοινωνία
αρχίζει και μετατοπίζεται σταδιακά από το κοσμικό χαρακτήρα στο μετριοπαθές
πολιτικό ισλάμ κάτι που με την πάροδο των ετών γίνεται συμπαγής ανάγκη
μέρους της κοινωνίας η όποια στηρίζει τις αλλαγές που η ηγεσία του
πρωθυπουργού τότε και προέδρου σήμερα προωθεί.
Στο πλαίσιο αυτό παρα την όποια βελτίωση των συνθηκών των Χριστιανών και δη
των Ρωμιών στην Τουρκία υφίσταται η προκλητικά (για τους ίδιους) εμβληματική
παρουσία του Ναού της Αγιάς Σοφιάς στο κέντρο της ιστορικής πόλης που θέλει
να προβάλει για τον ίδιο τον πρόεδρο ως σημείο αναφοράς της νέας εθνικής
κουλτούρας που ο ίδιος έχει εισαγάγει στην κοινωνία. Τι μεγαλύτερο
εμβληματικά από την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί;
Προσωπικά δεν νομίζω ότι η απόφαση αυτή του προέδρου έχει ανταλλάγματα.
Είναι επί της ουσίας ένα ζήτημα γοήτρου μέσα στα τόσα προβλήματα που επέφερε
εν τέλη η ηγεσία του πολλά από τα οποία είναι και ξένων δακτύλων και όχι
μόνο ευθύνη του ίδιου.
Η διεθνής κοινή γνώμη, Οργανισμοί, κυβερνήσεις και Εκκλησίες σαφώς
αντιτάχθηκαν στην οποία ενδεχόμενη τέτοια απόφαση. Αυτες οι φωνές στο σύνολο
(και όχι κάθε μία χωριστά) ήταν και αυτές που θα ασκούσαν την όποια επιρροή
στην όποια απόφαση . Ομως μην ειμαστε αφελείς.
Μεμονομένα ούτε η γνώμη του Μόσχας Κυρίλλου ούτε του Αθηνών Ιερώνυμου θα
βαρύνε την απόφαση του προέδρου Ergogan.
Ήταν άλλωστε προκλητικά χλιαρές.
Δυστυχώς του προέδρου Erdogan "του πέρασε" και έτσι σήμερα ξημέρωσε μια
ημέρα που γυρίζει η ιστορία πάλι την σελίδα τόσο του Ελληνισμού της Πόλης,
όσο και του Ελληνισμού Οικουμενικά αλλά και της Χριστιανοσύνης απ άκρη σε
άκρη.
Είναι καθήκον όλων μας αυτή την νέα σελίδα να την γράψουμε εμείς τούτη την
φορά γιατί εμείς είμαστε οι συγγραφείς και να μην αφήσουμε τον "εκδότη" να
της προσδώσει χαρακτηριστικά ξένα στο ύφος και ήθος του μεγαλείου του Ναού
αυτού.
Θεολογικά θα συμφωνήσω. Η του Θεού Σοφία δεν χάθηκε επειδή ένας ναός έγινε
τζαμί. Όσο υπάρχει το Φανάρι(Οικουμενικό Πατριαρχείο) η του Θεού Σοφία θα
είναι πάντα και παντού παρούσα και η "κυρά - Δέσποινα" στον Θρόνο της
προστάτιδα και σκέπη.
Πολιτιστικά, ιστορικά, πολιτικά όμως κάτι άλλαξε με την απόφαση του τούρκου
προέδρου. Είναι στο χέρι μας ως Έλληνες - Ρωμιοί να κάνουμε το καθήκον μας.
Η τουρκική δημοκρατία πλέον έθεσε εαυτόν με την πράξη αυτή εκτός του
"Δυτικού κόσμου". Αυτό όμως δεν της επιτρέπει να πάρει μαζί της μνημεία του
"Δυτικού κόσμου". Μνημεία Οικουμενικά. Και σε αυτό πρέπει να είμαστε
απόλυτοι. Ως Έλληνες ως χριστιανοί και ως Γένος
*Μέλους - στελέχους της Νέας Δημοκρατίας (Δημ. Το Ζωγράφου, Β2
Νομαρχιακής)
Καθολική Δογματική Θεολογία, Κανονικό Δίκαιο, Σημειωτική της Βίβλου
CSF, πανεπιστημιακού υπότροφου του ΙΚΥ στο τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας
και Θρησκειολογίας της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ, αρθρογράφου και
μέλους της Futurium δεξαμενής σκέψης (think tank) της Ευρωπαϊκής
Επιτροπής, Βρυξέλλες